میز و نیمكت غیراستاندارد، دانش‌آموزان بیمار
كارشناسان می‌گویند بیش از 80 درصد دانش‌آموزان دختر ایرانی به‌علت کمبود حركت بدنی، به اختلالات ساختار قامتی مبتلا هستند و به‌طور متوسط هر دانش‌آموز ایرانی در مقطع دبیرستان با یك یا دو معضل مربوط به ساختار قامتی از جمله گودی كمر، افتادگی شانه‌ها، پاهای پرانتزی شكل و انحنای غیرطبیعی ستون فقرات مواجه است.
این آمار جدیدی نیست، ولی زمانی اهمیت خود را بیشتر نشان میدهد كه بدانیم بیشتر این اختلالات، با تحصیل و محیط مدرسه دانش‌آموزان مرتبط است و رعایت نكردن استانداردها در مكانی كه دانش‌آموزان بیشترین وقت خود را در آن سپری می‌كنند، در ایجاد این اختلالات نقش غیرقابل انكاری دارند.
دكتر سید مسعود رایگانی، دانشیار طب فیزیكی و مدیر گروه طب فیزیكی و توانبخشی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی در گفت‌وگو با همشهری، با اشاره به اینكه خیلی از دانش‌آموزان، مستعد ابتلا به ناهنجاری‌های قامتی بوده و باید حتما شناسایی شوند، به همشهری می‌گوید: "متأسفانه در مدارس ما هنوز برنامه ویژه‌ای برای غربالگری این دانش‌آموزان در نظر گرفته نشده است، در حالی كه اختلالات قامتی بسیار متنوع هستند."
توصیه این متخصص این است كه قبل از شروع سنین مدرسه همه دانش‌آموزان از نظر ابتلا به این اختلالات شناسایی شوند.
نیمكت‌های مدارس استاندارد نیست
«هنوز مطالعه جامعی در مورد اینكه مدارس چقدر در بروز اختلالات قامتی مؤثرند، انجام نشده، ولی به‌طور كلی چیزی حدود 20 تا 25 درصد دانش‌آموزان به‌نحوی در اثر شرایط غیر استاندارد مبتلا به این اختلالات هستند.»
دانشیار طب فیزیكی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی با اشاره به اینكه دردهای موضعی، اسپاسم و گرفتگی عضلات ، اختلالات گردن و حتی اختلال سیستم‌های داخلی بدن، افتادگی شانه‌ها، گوژپشتی و گرد بودن ناحیه پشت از جمله اختلالات شایع بین دانش‌آموزان هستند، توضیح میدهد: به‌طور كلی همه مدارس باید در رابطه با استاندارد كردن محیط منطبق با علم ارگونومی باشند.
«ارگونومی یعنی سازگار كردن بشر با وسایل كار و تطبیق دادن این وسایل برای راحت استفاده شدن توسط بشر.»
دكتر رایگانی با این توضیح به استاندارد نبودن تجهیزات مدارس نیز اشاره می‌كند و معتقد است: "البته به تازگی و برای منطبق شدن با این علم اقداماتی در دست انجام است، ولی هنوز وضعیت تجهیزات مدارس با استانداردهای ارگونومی فاصله زیادی دارد."
دانش‌آموزان امروز، بیماران آینده
«اختلالات ایجاد شده در دختران تا سن 16 سالگی و در پسران حداقل تا سن 18 سالگی دیگر قابل اصلاح شدن نیستند.» این تاكید متخصصان طب فیزیكی در حالی است كه اختلالات قامتی، در بیشتر موارد توسط مربیان مدارس و حتی والدین كاملا نادیده گرفته می‌شوند و فرد را در آینده در معرض ناهنجاری‌های جدی‌تری قرار می‌دهند.
دكتر نادر معروفی، دكترای تخصصی فیزیوتراپی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی ایران با اشاره به اینكه عدم رعایت استانداردهای لازم، چه از نظر زمان بودن در مدرسه و چه از نظر تجهیزات، باعث شده طیف وسیعی از دانش‌آموزان امروز، بیمارانی باشند كه در آینده به كلینیك‌های فیزیوتراپی مراجعه می‌كنند، می‌گوید: "به‌طور كلی دوران رشد و بلوغ اسكلتی مهم‌ترین مرحله شكل‌گیری قوس‌های ستون فقرات است و تشكیل این قوس‌ها هم بستگی به وضعیت‌های افراد از قبیل نشستن، خوابیدن و راه رفتن دارد."
این متخصص طب فیزیكی، مطالعه زیاد در دانش‌آموزان را كه مجبورند ستون فقرات خود را مدت زیادی در یك حالت نگه‌دارند نیز عامل مهمی در ایجاد ناهنجاری‌های ستون فقرات می‌داند و خاطرنشان می‌كند: "این حالت در مدرسه نمود بیشتری پیدا می‌كند، چون با توجه به اینكه كودك مجبور است 4 تا 6 ساعت از وقت خود را در مدرسه بگذراند، آن هم بیشتر در شرایط بی‌تحركی و نشسته در یك كلاس یك ساعت و نیمه، پس فرصتی برای بازسازی ستون فقرات باقی نمی‌ماند."
دكتر معروفی معتقد است از سوی دیگر، تكالیف حجیم دانش‌آموزان هم به این امر دامن می‌زند.
وی می‌افزاید: "سن رشد و توزیع متوسط قد اقتضا می‌كند وسایلی كه در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گیرد، مطابق با وضعیت دانش‌آموز باشد و این در حالی است كه متأسفانه در مدارس ما همه نیمكت‌ها به یك ارتفاع هستند و استانداردهای لازم از این نظر به هیچ وجه اجرا نمی‌شوند."
مربیان هم مقصرند
به عقیده كارشناسان، نقش مربیان مدارس هم در دامن زدن به این اختلالات انكارناشدنی است.
دكتر معروفی در این باره می‌گوید: "متأسفانه مربیان ورزش تنها به دادن یك سری از ورزش‌های كلیشه‌ای به همه دانش‌آموزان بسنده می‌كنند، در حالی‌كه ما تاكید می‌كنیم دانش‌آموزان در تمام مدارس باید توسط فیزیوتراپ غربالگری شوند و برای آنها ورزش‌های خاص تجویز شود."
دكتر رایگانی نیز با تاكید بر اینكه مربیان ورزش و بهداشت باید در شناسایی اختلالات ساختاری و قامتی با هم رابطه تنگاتنگ داشته باشند و این امری است كه تا به حال به آن توجه نشده، معتقد است: "متأسفانه زنگ ورزش مدارس تنها محدود به یك زمان مشخص است كه همین امر در به‌وجود آمدن ناهنجاری‌های قامتی تاثیر زیادی دارد، در حالی كه برنامه فعالیت‌های ورزشی باید مناسب با وضعیت بدن هر كودك توسط مربی تهیه شود و در اختیار او قرار گیرد."
به عقیده دكتر رایگانی، یك نكته را نباید فراموش كرد و آن این است كه در بسیاری از موارد این خود دانش‌آموز است كه به خاطر وضعیت نادرست نشستن، ایستادن و راه‌رفتن و همچنین عدم‌استقبال از ورزش مبتلا به ناهنجاری‌های اسكلتی-عضلانی می‌شود.
وی خاطر نشان می‌كند: "حتی اگر همه استانداردها چه در مدارس و چه از سوی خانواده رعایت شود، ولی به دانش‌آموزان، آموزش كافی از نظر رعایت وضعیت صحیح نشستن و حرکت داده نشود، نباید منتظر كم شدن آمار مبتلایان به ناهنجاری‌های قامتی بود."
چرا باید به انحرافات ستون فقرات توجه كنیم؟
به گفته كارشناسان، اهمیت توجه به انحرافات ستون فقرات به‌خصوص در دانش‌آموزان:
اولا به این دلیل است كه در صورت بروز آنها، نیاز بیشتری به عملكرد عضلات است. در این شرایط به سیستم عصبی – عضلانی كار بیشتری تحمیل می‌شود و این سیستم كم‌كم رو به تحلیل می‌رود.
دوم اینكه اعمال نابجای فشار، باعث فرسایش مهره‌ها و لیگمان‌ها شده و منجر به اختلال دیسك بین‌مهره‌ای می‌شود، به‌طوری كه چنین فردی احتمالا در آینده دچار تنگی كانال نخاع و اختلالات حسی- حركتی نیز خواهد شد.
سومین و مهم‌ترین مسئله این است كه اگر قفسه سینه دچار فشار شود، حجم و فضای آن برای حمایت از قلب و ریه كم شده و همین باعث تغییر عملكرد قلبی – تنفسی می‌شود، به‌طوری كه برون‌ده قلبی تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد. به همین دلیل افرادی كه انحرافات ستون فقرات دارند، ظرفیت انجام كوچك‌ترین فعالیتی از جمله راه رفتن معمولی را ندارند.
*مطالب مرتبط:
